HỘI THẢO
“VĂN HỌC CHO THIẾU NHI - NHÌN TỪ MIỀN ĐÔNG NAM
DO HỘI NHÀ VĂN VN TỔ CHỨC TẠI ĐỒNG NAI (NGÀY 9.5.2012)
MỘT SỐ THAM LUẬN TẠI HỘI THẢO (TIẾP THEO VÀ HẾT)
TRẦN QUỐC TOÀN
(HV Họi Nhà văn VN tại TP HCM)
Nên sống lại chính mình hay sống cùng
các em?
Đặt vấn đề như thế vì mới đây, khi xem một phóng sự truyền hình,
trên HTV tôi nghe người làm phim đưa ra nhận định “văn học cho thiếu nhi là một
đề tài khó viết, khó hay, khó kiếm được độc giả. Nhà văn hoặc nhà thơ phải huy
động tối đa trí tưởng tượng, phải sống lại bằng những hồi ức của tuổi
thơ của mình…”.
1. Theo tôi thì, không chỉ”sống lại” tuổi thơ của mình
mà còn phải biết “sống cùng” với tuổi thơ hôm nay. Thành công của Nguyễn Nhật
Ánh là một ví dụ hay cho vấn đề này, Nguyễn Nhật Ánh vừa sống lại -
để có “cho tôi một véđi tuổi thơ”, “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” rồi “Lá nằm
trong lá” nhưng ông cũng biếtsống cùng với tuổi thơ hôm nay, để có
bộ “kính vạn hoa” đạt nhiều kỉ lục.
Thế nhưng, vẻ như sống lại dễ hơn sống
cùng. Sống lại có thể ngồi nhà, thậm chí có người được ngồi tháp ngà mà gậm
nhấm quá khứ, còn sống cùng là phải dấn thân theo đuổi, thậm chí phải làm “phu
chữ” hầu hạ các thượng đế (chữ mượn của các nhà văn Lê Đạt và Trần Đăng Khoa),
phải mũi dãi cùng, phải ma mãnh cùng, phải vụng trộm đầu đời cùng – phải ba
cùng như thế để được việc với độc giả nhỏ tuổi của mình. Cho nên vẻ đẹp của
tuổi thơ Việt Nam nói chung, của học đường Việt Nam nói riêng cứ bị nhiều tác
phẩm văn học thiếu nhi đẩy lùi về qua khứ, dễ gây ngộ nhận là chỉ tuổi thơxưa
là đẹp. Thật không công bằng chút nào, tuổi thơ thời nào cũng đẹp.
Vẫn biết, kể chuyện gì, không quan trọng bằng kể như thế nào,
những lại nghĩ, chỉ sống lại thì lấy ai ghi chép vẻ đẹp đời
sống thiếu nhi hôm nay.
Xin trở lại với 4 tác phẩm có nhiều thành công kể trên (thành
công về số lượng phạt hành và số con dấu chất lượng của các nhà chuyên môn
tưởng thưởng) thì 3 trong 4 tác phẩm ấy thuộc về bút pháp sống lại,
mà nhà làm phim truyền hình kia đưa ra. Nhìn rộng hơn thì thấy, cả Tuổi
thơ im lặng của Duy Khán, Tuổi thơ dữ dội của Phùng
Quán, cả Miền thơ ấu của Vũ Thư Hiên Miền xanh thẳmcủa
Trần Hoài Dương, cả bốn tác phẩm lừng danh ấy đều đưa độc giả nhỏ tuổi hôm nay
trở về với thời tuổi thơ của chính các tác giả. Nên chăng, các nhà quản lý văn
học (Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Văn nghệ các tỉnh Miền Đông và các địa phương
khác phải cân đối chuyện sống lại hay sống cùng này
bằng kế hoạch đề tài của mình để thiếu nhi được gặp trên trang sách cả những vẻ
đẹp xưa nhìn bằng con mắt người hôm nay, cả cuộc sống của chính hôm nay.
Chúng ta không thiển cận đến mức nghĩ rằng cứ phải viết chuyện
2012 mới là viết về hôm nay; chúng ta biết xác chữ thế này có thể dẫn đến một
hồn văn thế kia, nhưng khi đã có một hội nghề nghiệp, đã tự nguyện cùng sinh
hoạt trong Hội ấy thì việc bàn bạc để đặt ra và thực hiện một kế hoạch đề tài
trong tổng thể kế hoạch kinh tế và văn hóa của các địa phương, thì cũng là hợp
lí. Còn gì hợp lí hơn khi bằng văn chương, các nhà văn giúp các em vui sống với
chính tuổi thơ của mình.
Từ bản thân mình mà suy ra, tôi nghĩ trong nhịp sống gấp
gáp hiện nay, nhà văn đọc không được nhiều lắm. Càng ít đọc văn học thiếu nhi
nói chung. Và có thể chưa bao giờ đọc văn học thiếu nhi do chính các em thực
hiện. Vì thếcó thể có người chưa biết chính các cây viết thiếu nhi là lực lượng
đắc lực giúp chúng ta cân đối đề tài quá khứ và hiện tại trong văn học thiếu
nhi, vì gần nhưcác em chưa có quá khứ đề mà trốn vào đấy, có viết là viết về
hiện sinh của chính mình. Với suy nghĩ ấy, tôi đã từng đề nghị Hội Nhà văn
TP.HCM kết nạp cây viết Đỗ Tú Cường vào hội khi em đang là học sinh THCS 14
tuổi trường Cầu Kiệu vì khiấy Cường đã là tác giả của khoảng 200 truyện và truyện
tranh in báo; tập truyện ngắn đầu tay Quyền sợ ma của em (NXB
Kim Đồng) được ban văn nghệ thiếu nhị hội Nhà văn VN xếp vào danh sách không
nhiều những tác phẩm xét giải thường niên năm 2009. Và vì, một đồng nghiệp văn
chương lớn tuổi của em, nhà văn Đoàn Thạch Biền có nhận định chính thức trên
một tờ báo “Đỗ Tú Cường viết giống tôi mà hay hơn tôi”.
Những cây bút tuổi học sinh trung học có sức viết như Đỗ Tú
Cướng là không quá hiếm. Chắc ở tỉnh nào cũng có. Ở Miền Đông này có Võ Thu Hà
học sinh chuyên văn lớp 10 trương THPT Lương Văn Chánh giải nhất cuộc thi sáng
tác dành cho tuổi thiếu nhi với truyện dài 20.000 từ “Người mang mặt trời từ
đáy biển” viết về hành trình của một con dế nhí, cháu đời thứ 18 của “dế mèn
phiêu lưu kí” lênh đênh trên một chiếc tủ lạnh sau vụ sóng thần ở Nhật Bản năm
2011. Và trên Tây Nguyên có Võ Hương Nam học sinh 8G, trường THCS Phan Chu
Trinh, TP.Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắc Lắc, vượt qua nhiều cây bút chuyên nghiệp lớn
tuổi, dành giải nhất cuộc thi Ước mơ xanh với truyện
ngắn Vỏ ốc kì diệu viết về sự kì diệu của phong trào hiến máu
nhân đạo hôm nay. Các em cần được tin tưởng, trân trọng, cần được tổ chức lực
lượng trong việc lấy lại sự cân đối đề tài cho văn học thiếu nhi.
Phạm Quốc Ca
(HV Hội Nhà văn VN tại Lâm Đồng)
KHÔNG ÍT BÀI THƠ CHƯA HAY
Thơ thiếu nhi gồm hai bộ phận: 1.Thơ người lớn viết cho thiếu
nhi và 2.Thơ do thiếu nhi viết. Do khuôn khổ thời gian có hạn của một tham
luận, tôi xin bàn đôi điều về “thơ cho trẻ thơ”, nghĩa là thơ người lớn viết
cho lứa tuổi mầm non.
Sáng tác cho trẻ thơ là một công việc đầy hạnh phúc nhưng cũng
không ít khó khăn. Trong nền văn học Việt Nam hiện đại nhiều nhà thơ bền lòng
với công việc này và đã có những đóng góp đáng trân trọng như: Huy Cận, Phạm
Hổ, Võ Quảng, Định Hải, Xuân Quỳnh, Thanh Hào, Đặng Hấn, Nguyễn Hoàng Sơn… Một
số nhà thơ khác mặc dù không chọn đề tài này làm công việc cả đời nhưng đã có
những bài thơ hay. Nhiều tác phẩm cho trẻ thơ đã được chọn in trong sách giáo
khoa, trong các tuyển tập thơ thiếu nhi, được phổ nhạc thành các bài hát được
các thế hệ trẻ thơ yêu thích, góp phần hình thành và bồi dưỡng thế giới tinh
thần của các em.
Tuy nhiên, đọc kỹ các tập thơ thiếu nhi chúng tôi thấy vẫn còn
không ít bài thơ chưa hay, trẻ thơ không thể yêu thích. Ngay ở một số bài thơ
khá hay vẫn còn có chỗ để bàn. Xin đi vào hai vấn đề theo tôi là cơ bản nhất
làm hạn chế sức hấp dẫn của thơ cho trẻ thơ. Một là “Thơ cho trẻ thơ và vấn
đề giáo dục luân lý, đạo đức” và hai là “Phương thức trữ tình nhập vai
trong thơ viết cho trẻ thơ”.
1. Thơ cho trẻ thơ và vấn đề giáo dục luân lý, đạo đức
Giáo dục luân lý, đạo đức qua thơ đã có truyền thống hàng ngàn
năm với quan điểm Nho giáo “văn dĩ tải đạo”, “thi ngôn chí”. Lý luận văn học
trước “Đổi mới” suốt mấy chục năm đề cao chức năng giáo dục của văn chương. Đối
tượng hướng tới của văn học viết cho thiếu nhi cũng là đối tượng của giáo dục.
Những điều đó đã hình thành trong người làm thơ tâm thế “kép”. Nhà thơ
Võ Quảng đã nói lên tâm lý sáng tạo phổ biến: “Người viết cho thiếu nhi là một
nhà văn nhưng đồng thời cũng là một nhà giáo muốn các em trở nên tốt đẹp. Quan
điểm sư phạm và văn học viết cho thiếu nhi là hai anh em sinh đôi” ( Giáo
trình văn học trẻ em, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2009, trang 39).
Nhưng vấn đề cần quan tâm không kém là những nội dung giáo dục
phải được hòa tan vào thế giới hình tượng như mật ong hòa tan trong rượu chứ
không phải là thuốc nhét vào quả chuối mà các bà mẹ hay làm khi chữa bệnh cho
con. Từ xưa Lê Quy Đôn đã bàn rất chí lí: “Thơ mạch kỵ thẳng, ý kỵ lộ”.
Tiếc thay, trong nhiều trường hợp sáng tác tâm thế nhà giáo đã lấn át tâm thế
nhà thơ khiến nội dung giáo dục luân lý, đạo đức được nói thẳng một cách thiếu
nghệ thuật. Biểu hiện cụ thể thì nhiều nhưng chỉ xin dẫn ra đây một vài bài thơ
đã được đưa vào sách giáo khoa. Bài thơ Đàn gà con có những hình ảnh ngộ
nghĩnh, rất được trẻ em yêu thích:
Mười quả trứng tròn,
Mẹ gà ấp ủ,
Mười chú gà con
Hôm nay ra đủ;
Lòng trắng lòng đỏ,
Thành mỏ, thành chân,
Cái mỏ tí hon
Cái chân bé xíu,
Lông vàng mát dịu,
Mắt đen sáng ngời,
Ơi chú gà ơi!
Ta yêu chú lắm.
Nhưng đây mới là một nửa bài thơ. Nửa còn lại không được hay như
vậy. Đặc biệt là khổ kết:
Là gà của bé,
Chú nhớ đừng quên,
Ăn khỏe, lớn khỏe
Đẻ rõ nhiều lên.
Thật tiếc cho bài thơ dễ thương đến thế lại có cái kết thực dụng,
phản mỹ cảm.(Đó là chưa kể lỗi dùng từ: chú thì làm sao mà đẻ
được?).
Bài thơ Mời vào cũng đã được đưa vào sách giáo khoa. Bài
thơ ngộ nghĩnh, vui tươi nhằm giáo dục ý thức cảnh giác với kẻ xấu:
- Cốc! Cốc! Cốc!
- Ai gọi đó?
…
- Nếu là Thỏ
Cho xem tai
…
- Nếu là Nai
Cho xem gạc
…
- Nếu là Vạc
Cho xem chân…
Bài thơ kết thúc bằng ý thơ mời Gió vào nhà và rủ gió:
Đi khắp miền
Làm việc tốt.
Cái kết này vừa lạc mạch khỏi tứ thơ, vừa có hại cho thi tính.
Văn hào L.Tônxtôi còn là nhà giáo dục vĩ đại. Ông không chỉ sáng
tác nhiều tác phẩm cho thiếu nhi mà còn dịch văn học nước ngoài về đề tài này.
Khi dịch truyện ngụ ngôn của Êdôp ông đã bỏ tất cả các đoạn kết có tính chất giáo
huấn. Viết đến đây tôi chợt nhớ mãi một chuyện vui. Bố con nhà nọ ngồi chơi với
nhau. Cậu bé hỏi: “Bố ơi! Vì sao trên đầu bố lại có những sợi tóc bạc?”. Ông bố
trả lời: “ Vì con hư đấy! Cứ mỗi lần con không ngoan là tóc bố lại bạc đi một
sợi”. Cậu bé chợt reo lên: “Thế thì con đã hiểu vì sao tóc bà nội lại bạc trắng
cả đầu như vậy!”. Ông bố bị hố to vì đã gò sự sống tự nhiên vào đạo đức, cứ
nhăm nhăm dạy đạo đức trong mọi trường hợp.
2. Phương thức trữ tình “nhập vai” trong thơ cho trẻ thơ
Nhà thơ Hồ Chí Minh đã viết những câu thơ giản dị mà đẹp như chân
lý:
Trẻ thơ như búp trên cành
Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan
Tôi cứ nghĩ thơ cho trẻ thơ phải là thơ hợp với thiên tính tự
nhiên của trẻ. Có nhiều phương thức trữ tình nhưng trong thơ viết cho trẻ thơ
phương thức “nhập vai” vẫn là hiệu quả nhất. Nhà thơ phải dùng tưởng tượng sáng
tạo để nhập vai, cảm nhận thiên nhiên và cuộc sống con người bằng con mắt hồn
nhiên của trẻ thơ. Nếu không làm được điều này người làm thơ sẽ rơi vào trạng
huống mà đồng nghiệp hay nói vui là ông này cưa sừng làm nghé!. Trường
hợp đáng tiếc nữa cũng sẽ xảy ra là lẫn thơ người lớn vào thơ cho trẻ thơ. Thí
dụ thì nhiều nhưng xin dẫn ra đây bài thơ Con chim chiền chiện cũng đã
được đưa vào giáo khoa. Bài thơ có những câu tuyệt hay:
Bay cao, cao vút
Chim biến mất rồi,
Chỉ còn tiếng hót
Làm xanh da trời…
Thật tiếc là bên cạnh đó lại có những câu không một chút trẻ thơ:
- Chim ơi, chim nói
Chuyện chi, chuyện chi?
Lòng vui bối rối
Đời vui đến thì.
- Con chim chiền chiện
Hồn xanh quê nhà
Sáng nay lại hót
Tưng bừng lòng ta.
Những câu thơ ấy làm xuất hiện câu hỏi nơi người tiếp nhận: bài
này tác giả viết cho trẻ thơ hay viết cho chính ông?
Mỗi lứa tuổi có cách cảm nhận cuộc sống khác nhau. Để nhập vai
nhà thơ phải huy động ký ức tuổi thơ và tưởng tượng sáng tạo. Là người lớn
nhiều khi ta đã quên trẻ thơ suy nghĩ, cảm xúc như thế nào. Vì vậy phải hết sức
tinh tế khi muốn thể hiện chất thơ của sự ngây thơ con trẻ. Không tinh tế ở chỗ
này người làm thơ sẽ biến sự ngây thơ thành ngớ ngẩn. Tác giả bài Trăng cuả
bé đã viết:
Thức dậy bé ngơ ngác
Vội chạy đi tìm trăng
Trăng trốn đâu kỹ thế
Để sân trời bỏ không?
Trẻ thơ có thể ngơ ngác tự hỏi trăng trốn ở đâu khi trời sáng
nhưng vội chạy đi tìm trăng thì đứa bé này phải nói là bất thường!
Một trong những đắc điểm tâm lý của trẻ thơ là cảm nhận cuộc sống
một cách hồn nhiên, cụ thể, cảm tính. Không lưu ý đặc điểm này, một số nhà thơ
đã gò ép tự nhiên vào cái khung cứng nhắc của tứ thơ chủ quan. Có thể dẫn ra
đây một số ví dụ. Bài thơ Hoa xoan, hoa đào gồm bốn câu như sau:
- Sao hoa xoan, hoa đào
Không nở cùng một lúc?
- Hoa chia nhau trực mùa
Như các con trực lớp.
Sứ mệnh của hoa là làm đẹp. Nhiệm vụ trực lớp chủ yếu là làm vệ
sinh nơi học. Với thủ pháp so sánh cái đẹp đã bị quy về tinh thần trách nhiệm,
không tránh khỏi khô khan, khiên cưỡng.
Bài thơ Giếng than cấu tứ theo kiểu tương đồng, tương đồng
hai sự vật giếng than và giếng nước. Thật ra, ngoài đặc điểm cùng có chiều sâu
nên cùng được gọi là giếng, giữa giếng than và giếng nước không có gì tương đồng.
Nói đến giếng than là nghĩ đến vất vả, lam lũ, thậm chí nguy hiểm. Ý muốn giáo
dục trẻ thơ tình yêu lao động đã dẫn đến việc thơ mộng hóa giếng than một cách
khiên cưỡng:
Ơ ngọn đèn lò
Đi vào giếng than
Ngỡ ông trăng vàng
Bơi trong giếng nước.
Bài thơ Gửi chú ở Trường Sa nói lên tình cảm thương yêu
của cả nhà đến người lính đảo. Ông gửi cân thuốc lào, bà gửi bột
chanh và hai cân đường trắng, mẹ gửi hạt cải, hạt dền. Còn
các cháu của chú thì:
Đăng, Tuấn, Long cuống lên
Đồng thanh và nhất trí
Gửi chú cậu cóc bé
Tha hồ Trường Sa mưa.
Đọc thơ ta không khỏi phì cười. Từ suy nghĩ chủ quan: trẻ thơ là
ngây thơ, nghĩ đến câu đồng dao Con cóc là cậu ông trời, cóc kêu trời sẽ
mưa, tác giả đã biến ba đứa trẻ thành những kẻ thần kinh có vấn đề.
Trong bài thơ Giàn gấc tác giả đã viết:
Trái gấc xinh xinh
Chín vàng nắng đỏ
Bao nhiêu mặt trời
Ngủ say trong đó.
Bài thơ được viết với bút pháp hiện thực chứ không phải bút pháp
huyền ảo. Bằng con mắt hồn nhiên, cụ thể, cảm tính trẻ thơ luôn thấy quả gấc bé
hơn mặt trời. Thật khó chấp nhận ý thơ nói có nhiều mặt trời ngủ trong quả gấc.
Còn nhiều điều cần bàn khác nhưng thời gian dành cho tham luận có
hạn tôi xin dành lại dịp khác. Điều mong muốn của trẻ thơ và người đọc thơ nói
chung là hãy đem đến cho các em những tác phẩm khơi gợi akhả năng cảm nhận cuộc
sống bằng mỹ cảm, đem đến cho các em cái hay, cái đẹp giàu nhân tính. Trách
nhiệm của các nhà thơ thật nặng nề nhưng cũng đầy hạnh phúc.
Đà Lạt, 08.5.2012
Nguyễn Thái Hải (Khôi Vũ)
(HV Hội Nhà văn VN tại Đồng Nai)
Đoạn giữa “cung” và “cầu” của văn học cho
thiếu nhi
Thuở bé, ngoài sách giáo khoa, tôi còn tìm đọc khá nhiều các loại
sách khác như: Sách phiêu lưu mạo hiểm, sách khoa học kỹ thuật ứng dụng, sách
khám phá thế giới, sách truyện, truyện tranh, vv... Trên báo chí dành cho thiếu
nhi ở miền Nam thì là những truyện ngắn, những bài thơ in trên các tờ bán
nguyệt san Tuổi Hoa, báo Tuổi Xanh, Thiếu Nhi, Thằng Bờm... của các nhà văn,
nhà thơ và chính các cây bút là sinh viên, học sinh... Từ việc đọc sách, tôi
tiếp nhận được khá nhiều kiến thức, bài học đạo đức và lòng ham mê... viết!
Bây giờ, có điều kiện tiếp cận nhiều với các em thiếu nhi qua các
hoạt động với nhà trường, với các nhà thiếu nhi..., tôi thấy việc đọc sách của
các em có phần ít đi. Nhưng với những em còn say mê đọc sách, thì các cuốn sách
mà các em tìm đọc vẫn có nội dung không khác gì lắm so với tuổi nhỏ của thế hệ
tôi. Vẫn là khoa học kỹ thuật, khám phá, truyện phiêu lưu, truyện sinh hoạt của
thiếu nhi...
Đáp ứng được đủ nhu cầu đọc sách của các em với các nội dung phong
phú, đa dạng, phải có sự góp sức của nhiều người lớn trong nhiều lĩnh vực khác
nhau.
***
Riêng trong lĩnh vực văn học, nội dung sách có rất nhiều loại:
truyện cổ tích, giả tưởng, truyện trinh thám, phiêu lưu, truyện sinh hoạt
thường ngày, truyện loài vật được nhân hóa, thơ... Các nhà văn nhà thơ, những
tác giả của các loại sách khác nhau ấy, không phải ai cũng viết được tất cả.
Riêng tôi, từ những truyện đầu tiên viết ra và được in vào năm 17, 18 tuổi, tôi
chỉ “thuộc” loại viết về sinh hoạt của thiếu nhi trong gia đình, làng xóm,
trường lớp... Từ ấy đến nay, với gần trăm truyện ngắn, hơn hai mươi cuốn sách
viết cho thiếu nhi, tôi vẫn chọn nhân vật là chính các em, không gian chủ yếu
vẫn là gia đình và học đường. Có điều, bên cạnh những nội dung tạm gọi là “tình
cảm”, thỉnh thoảng, tôi cũng chọn nội dung có chút trinh thám hay hài hước,
hoặc truyện loài vật để thay đổi “khẩu vị” cho chính mình và cho các em.
“Dòng truyện” cho thiếu nhi mà tôi bền bỉ theo đuổi, có những thời
điểm không được ưu tiên lắm - chẳng hạn như mấy năm gần đây người ta hô hào
nhiều về việc viết truyện giả tưởng cho kịp bước với các nhà văn viết cho thiếu
nhi phương Tây. Cũng tốt thôi! Nhưng tôi thấy truyện sinh hoạt với các nhân vật
tuổi nhỏ gần gũi với các em, mang hình bóng của chính các em, vẫn “sống” và
chưa lúc nào có dấu hiệu bị suy giảm đến nguy cơ biến mất. Vì vậy, tôi yên tâm
với phần việc nhỏ nhoi của mình, coi đó là đóng góp của mình vào cái chung với
những “dòng truyện” khác mà các nhà văn khác viết giỏi hơn mình.
***
Văn học cho thiếu nhi, qua những gì tôi ghi nhận được như trên,
thực tế là thời nào cũng có “cầu” và có “cung”. “Cầu” có thể cao hay thấp.
“Cung” cũng tương tự thế tùy thời gian, không gian và cả lịch sử.
Vậy thì còn băn khoăn, vướng mắc gì mà cứ lâu lâu, mọi người lại
nhắc đến nào là “chưa có tác phẩm hay cho thiếu nhi”, nào là “các em chưa được
đáp ứng đủ nhu cầu đọc sách báo văn học”, vv...? Rồi sau đó là tổ chức hội
nghị, hội thảo để tìm lời giải đáp. Chẳng hạn như hội thảo hôm nay. Có, vẫn còn
vướng, vẫn còn chưa thông đấy!
Xin được nhắc lại ý kiến của tôi trong một lần trao đổi cũng về văn
học cho thiếu nhi ở một trại sáng tác do Hội Nhà văn tổ chức năm 2006 tại Quảng
Bá, Hà Nội. Khi ấy tôi có cho rằng những trang văn học cho thiếu nhi trên tuần
báo Văn Nghệ của Hội nhà văn không có, hoặc có rất ít tác dụng. Những trang này được tổ chức lúc nào? Đó là
vào dịp kỷ niệm ngày quốc tế thiếu nhi 1.6 dương lịch, vào dịp tết trung thu
rằm tháng tám âm lịch, vào dịp tết cổ truyền... Thế là “xuân thu nhị kỳ” chứ
còn gì nữa! Ai là tác giả của những truyện ngắn, bài thơ in ở đây? Là các nhà
văn, nhà thơ viết cho thiếu nhi, thỉnh thoảng là của chính các em học sinh.
Cuối cùng, ai đọc những trang này? Học sinh thì không mua báo Văn Nghệ (hoặc có
mua thì rất rất ít), trong khi đó các nhà văn thì hầu như chỉ liếc mắt qua
những nhan đề truyện, thơ, tên tác giả, ít ai đọc nội dung. Hội nhà văn có bao
nhiêu hội viên viết cho thiếu nhi? Tôi chưa thấy ai thống kê nhưng cứ theo
những tên tuổi mà tôi biết, thì con số tuy không nhiều nhưng cũng không phải là
ít đâu, đến hàng trăm! Nếu mỗi người chỉ viết một truyện ngắn hay một bài thơ
cho thiếu nhi trong một năm, thì số trang báo của tuần báo Văn Nghệ cũng không
đủ chỗ để in hết!
“Cung” là để đáp ứng cho “cầu”, nhưng khâu trung gian để đưa “cung”
đến với ‘cầu” đến nay vẫn còn quá mỏng. Ngoài những trang thiếu nhi quá ít ỏi
trên tuần báo Văn Nghệ, những sáng tác cho thiếu nhi còn có thể in ở đâu? Những
tập truyện dài có vẻ yên tâm hơn vì được các nhà xuất bản chuyên như Kim Đồng,
Trẻ TP HCM hoặc một số nhà xuất bản khác có tổ chức mảng sách thiếu nhi nhận in
ấn (Dĩ nhiên cũng không phải dễ dàng mà qua được khâu biên tập và nhất là
khâu tính toán kinh tế của các nhà xuất bản). Tập truyện ngắn cho thiếu nhi
cũng có chút đất đứng tuy không được ưu tiên bằng truyện dài. Riêng tập thơ thì
thật hãn hữu!
Ngoài các nhà xuất bản, trong cả nước cũng có một hệ thống báo chí
có trang dành cho sáng tác truyện ngắn và thơ cho thiếu nhi. Nhưng từ báo Hoa
học trò, Thiếu niên Tiền Phong ở trung ương, rồi Văn học & Tuổi Trẻ của NXB
Giáo Dục, cho đến báo Khăn Quàng Đỏ, Nhi Đồng ở TP HCM, đều là những tờ báo,
tạp chí có nội dung phục vụ hoạt động đoàn thể là chính, mảng sáng tác văn học
chỉ là “phần mềm”. Vậy thử tính xem trên những trang báo này, có được bao nhiêu
nhà văn giới thiệu được sáng tác mới của mình? Hỏi tức là đã trả lời.
***
Khi sáng tác của mình không (hoặc khó) có nơi đăng tải, những nhà
văn viết cho thiếu nhi dù tâm huyết đến đâu thì ít nhiều cũng sẽ bị khựng lại,
thậm chí nản lòng. Những ai quen viết truyện dài còn có cơ may “nuôi bền ý
chí”, nhưng thời gian để viết và sửa chữa hoàn chỉnh được một truyện dài khoảng
hơn 100 trang in cho các em đọc, đâu phải tính bằng tháng! Đó là chưa nói đến
việc liên hệ với nhà xuất bản để được họ nhận in và phát hành cho cũng không hề
dễ dàng.
Phần những nhà văn quen viết truyện ngắn và thơ, phải nói ngay là
rất gian nan trong việc công bố tác phẩm. Cuối cùng chỉ còn lại những nhà văn
thật tâm huyết, cứ viết như một nhu cầu tự thân rồi để đó... chờ thời! Thực
trạng như vậy thì đừng đòi hỏi người viết toàn tâm toàn ý, đừng đòi có tác phẩm
đỉnh cao, đừng trách các em ít chịu đọc tác phẩm văn học...!
Ai thực hiện? Nơi nào đứng ra chịu trách nhiệm chính? Phương thức
nào có hiệu quả? Đoạn giữa nào cần làm, nên làm để nối “cung” và “cầu”, giúp
chuyển những sáng tác mới đến với các em thiếu nhi?
***
Đã có lần trong một hội nghị về văn học thiếu nhi tôi đã nói và bây
giờ tôi vẫn mơ đến một tờ báo văn học dành cho thiếu nhi mà phần nội dung sáng
tác (của các nhà văn và của chính các em) là chủ yếu. Phần nội dung còn lại là
những chuyên đề về văn học & nhà trường, giới thiệu truyện dài nhiều kỳ,
giới thiệu sách mới xuất bản, vv... Tờ báo này trước khi tiến tới định kỳ hàng
tuần, có thể là bán nguyệt san chứ nhất định không thể là nguyệt san hay tạp
chí ra mỗi tháng một số vì sẽ chẳng giải quyết được gì!
Có thể có người sẽ đặt ra những khó khăn về tài chính, phát hành...
mà thực tế đã diễn ra không thuận lợi ở các tờ báo, tạp chí trực thuộc Hội nhà
văn. Tôi lại không cho đó là điều quá khó với một tờ văn học cho thiếu nhi khi
tiềm năng độc giả của nó là con số đáng kể nếu biết tiếp cận vận động. Cái khó
nhất của một tờ báo văn vẫn là làm sao có được những sáng tác khá, hay của các
nhà văn, nhà thơ, và của chính các cây bút học trò, thì chúng ta hoàn toàn có
thể tự tin là không hề thiếu!
Mặt khác, hiện nay cũng không nhất thiết ra báo thì cứ phải là báo
in trên giấy. Nếu ra báo in có nhiều khó khăn mà trước mắt chưa có cách giải
quyết được, thì tại sao không thể có một tờ báo điện tử dành cho thiếu nhi? Khi
ấy, bộ máy sẽ rất gọn, kinh phí mà Hội nhà văn cấp cho nó để hoạt động không còn là mối lo lớn, thậm chí sau một
thời gian bao cấp không dài, tờ báo điện tử này còn có thể tự thu chi từ nguồn
quảng cáo. Phần độc giả, xin cứ yên tâm vì học trò bây giờ hầu hết đều sử dụng
được máy tính để vào mạng internet. Các em “hiện đại” hơn số đông các nhà văn
còn ngại dùng vi tính nhiều, nhiều lắm!
***
Xin xem ý kiến cuối cùng này của tôi là một kiến nghị nghiêm túc và
tâm huyết gửi đến Ban chấp hành Hội Nhà văn VN.
@ Phần thêm (chỉ đưa lên gácVănđồngnai):
* Cá nhân tôi đang chuẩn bị ra một trang blog cho thiếu nhi vào
tháng 6.2012, trước mắt phục vụ cho thiếu nhi Đồng Nai. Dĩ nhiên cũng có phần
dành cho thiếu nhi trong cả nước. Khi ra trang blog cho thiếu nhi này, tôi sẽ
thông báo đến các anh chị nhà văn và mong được các nhà văn ủng hộ bài vở.
* Từ mùa hè 2011, tôi thực hiện chương trình TRỞ LẠI VỚI TUỔI
THƠ. Nội dung CT là viết truyện cho thiếu nhi, liên hệ in ấn, nhận nhuận bút
bằng sách (vàbỏ tiền túi mua thêm để có khoảng 300-400 bản), tặng thiếu nhi
Đồng Nai ở vùng sâu vùng xa, tặng thiếu nhi ĐN có năng khiếu sáng tác văn học
trong tỉnh...
Mùa hè 2011, 2 cuốn sách được tặng là: tập truyện ngắn SAO CHIM
KHÔNG HÓT và truyện dài MƠ LÀM THỦ LĨNH. Mùa hè năm nay là tập truyện ngắn MỘT
NGÀY HÈ Ở BIỂN, NXH Văn hóa Văn nghệ TP HCM đang in.
* GSTS Lưu Chung Tú (Bae Yang Soo, trường ĐH ngoại ngữ Busan) vừa
liên hệ với tôi để chuyển ngữ qua tiếng Hàn 2 cuốn truyện dài và 1 truyện loài
vật. Sách do 1 NXB tại Hàn Quốc in và phát hành chủ yếu trong cộng đồng thiếu
nhi là con cái trong các gia đình có mẹ VN, cha Hàn quốc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét